азақстанда пәтерді қалай дұрыс жалға беру керек? Заңгер Думан Көпбаев үйді заңды түрде жалға берудің жолдарын түсіндіріп берді
Үйді заңды түрде жалға беріңіз
Егер үйді жалға беруді жоспарлап жүрсеңіз, оны заңды түрде жасаңыз. Сол кезде тексерулер мен айыппұлдардан қорықпайсыз. Сондай-ақ заңды бизнестің өз артықшылықтары бар. Мысалы, сіз МӘМС төлегендіктен, тегін медициналық қызмет алуға құқығыңыз бар. Зейнетақы жарналарын салғандықтан, БЖЗҚ-дағы жинақ сомасы өседі. Деректер ресми табыс түрінде көрсетіледі, сондықтан несиені, соның ішінде ипотеканы рәсімдеуге болады.
Үйді заңды түрде жалға беру үшін не істеу керек?
Тұрғын үйді жалға беру кәсіпкерлік қызметке жатады. Мұндай қызметтен түскен табыстан салық төленеді.
Жеке кәсіпкер болған кезде:
Жеке кәсіпкерлер жылжымайтын мүлікті тапсырудан салықтарды қолжетімді тәсілдердің бірімен тапсыра алады:
- патент бойынша;
- оңайлатылған декларация;
- E-Salyk Business.
Оңайлатылған декларация бойынша салық төлеген кезде табыстың 3%-ы ұсталады.
Бұл тәсілдердің бірі бойынша салықтан басқа, жеке кәсіпкерлер әлеуметтік аударымдарды төлеуге міндетті. Оларды табыс сомасынан емес, ең төменгі жалақыдан (2024 жылы — 85 000 теңге) төлеуге болады.
Бұл жағдайда айына әлеуметтік төлемдер сомасы 17 425 теңгені (міндетті зейнетақы жарналары — 8 500 теңге, әлеуметтік аударымдар — 2 975 теңге, МӘМС жарналары — 5 950 теңге) құрайды.
Жеке тұлға болған кезде:
Жеке тұлғалар тұрғын үйді жалға беру кезінде салық салудың қолайлы режимін таңдауға құқылы — ай сайын бірыңғай төлем жасауға немесе жылына бір рет табыс туралы декларация тапсыруға құқылы.
Бірінші нұсқа үшін салық есептілігі мен мемлекеттік тіркеу қажет емес. Декларацияны тапсырған кезде 10 сәуірге дейінгі мерзімде алынған табыстың 10% мөлшерінде салық төленеді. Яғни пәтерді 300 мың теңгеге жалға берсеңіз, жылына бір рет 360 мың теңге төлеу қажет (12 айдың ішінде жалға беруден түскен пайда — 3,6 млн теңгенің 10%-ы). Декларация 31 наурыздан кешіктірілмей беріледі.
Мұны қолжетімді әдістердің бірімен жасауға болады:
- салық қызметінің онлайн-сервисі арқылы;
- порталда egov.kz;
- жақын маңдағы ХҚКО-да;
- аудандық мемлекеттік кірістер басқармасында.
«Салық есептілігін мерзімінде ұсынбағаны, сондай-ақ салық салу объектілерін жасырғаны үшін ҚР қолданыстағы заңнамасына сәйкес айыппұл түрінде жаза көзделген», — деп ескертті заңгер.
Пәтерді жалға алушымен келісімшарт жасаңыз
ҚР қолданыстағы заңнамасына сәйкес, оның меншік иесі немесе нотариуста куәландырылған меншік иесінің сенімхаты бойынша үшінші тұлға тұрғын үйді жалға беруге құқылы. Тұрғын үйді кімге жалға беру керектігін үй иесінің өзі шешеді. Сонымен қатар жалға алушылар жеке және заңды тұлғалар бола алады.
Келісімшарт тараптардың әрқайсысы үшін екі данада, жазбаша түрде рәсімделеді. Шартта мынадай ақпарат көрсетіледі:
- оның жасалған күні мен орны;
- тараптардыңәрқайсысының т.а.ә., туған күні мен орны, жеке куәлігінің деректері, тіркеу мекенжайы;
- жалға берілетін тұрғын үйдің мекенжайы, қала, көше, үй мен пәтердің нөмірі, жалпы және тұрғын алаңы көрсетілген;
- тұрғын үй объектісінің меншік иесінің куәлігінен алынған деректер;
- тараптардың құқықтары мен міндеттері;
- шарттың қолданылу мерзімі;
- жалдау ақысының мөлшері және оны енгізу тәртібі: ай сайын, апта сайын, тоқсан сайын;
- коммуналдық қызметтерге ақы төлеу тәртібі;
- төлем кешіктірілген жағдайда айыппұлды есептеу және төлеу тәртібі;
- тұрғын үймен бірге тапсырылатын мүліктің (жиһаз, тұрмыстық техника) тізбесі;
- шартты бұзу және жалға алушыны шығару тәртібі;
- тұрғын үйден келтірілген залалды өтеу тәртібі;
- тараптардың қолдары.
«Жалдау шартын жасау кезінде өте мұқият болуыңыз керек. Құжаттың жекелеген ережелерін нақтылау үшін бірде-бір маңызды мәліметтерді жіберіп алмау маңызды. Егер тараптардың бірі келісімді бұзса, бұл келешекте қиындықтардан аулақ болуға мүмкіндік береді», — деп кеңес берді Думан Көпбаев.
Меншік иесінің құқықтары
Шарт бір жылдан астам мерзімге рәсімделген кезде оны жергілікті жылжымайтын мүлік орталығында тіркеу қажет. Егер сіз бұл талапты орындамасаңыз, құжаттың күші болмайды. Меншік иесі жалға берілетін үй-жайды тұруға жарамды күйде беруге міндетті. Кез келген уақытта ол келісімшарттан бас тартуға құқылы, бірақ бұл туралы жалға алушыға алдын ала (кем дегенде бір ай бұрын) ескерту керек. Сондай-ақ жалға алушыға жалдау ақысын көтеру немесе керісінше төмендету құқығы беріледі, бірақ жылына бір реттен жиі емес.
Жалға алушының құқықтары
Жалға алушы жалға берілетін тұрғын үйді тек тұру үшін пайдалану керек. Оны коммерциялық мақсатта қолдануға болмайды. Шартты өз бастамасы бойынша мерзімінен бұрын бұзған жағдайда жалға алушы бұл туралы меншік иесіне алдын ала, мүмкіндігінше бір ай бұрын хабарлауға міндетті. Сондай-ақ егер шартта өзгеше көзделмесе, жалға алушы оған өзінің отбасы мүшелері мен жақындарын қоса алады.
